SFS

Resistentie tegen ontwormingsmiddelen is een toenemend probleem. Daarnaast kunnen ontwormingsmiddelen een schadelijke invloed op het milieu hebben. Helaas wordt er nog steeds veelvuldig en routinematig ontwormd. Volgens de huidige inzichten is dit niet meer verantwoord. In dit nieuwsbericht is slechts een selectie van de informatie over bewust ontwormen uit de Syllabus ‘wormen bij schapen en geiten’ opgenomen.
Voor uitgebreide informatie over ontwormen bij schapen verwijzen we u graag naar de volledige syllabus ‘Wormen bij schapen en geiten’.

Bij schapen en geiten komen wereldwijd meer dan 20 soorten maagdarmwormen voor. Of deze wormen schadelijk zijn hangt in belangrijke mate af van de hoeveelheid wormen en van de soort. Sommige wormsoorten zijn schadelijker dan andere. Van nature heeft iedere geit of schaap wormen. Er is een bepaald evenwicht ontstaan tussen aan de ene kant besmetting met nieuwe larven en aan de andere kant de mate van ontwikkeling van larven tot volwassen wormen en het afstoten of afsterven van wormen. Pas als dit evenwicht verstoord is, treden er problemen op. Dit kan niet alleen gebeuren door een te hoge wormdruk als gevolg van intensieve begrazing, maar ook door verzwakking van een dier door andere oorzaken.

 

Het blijkt vrijwel onmogelijk om een wormsoort uit te roeien. Bovendien geldt voor veel wormsoorten dat een lichte besmetting meestal niet leidt tot ziekte noch productiederving. Daarentegen leiden lichte besmettingen in de meeste gevallen wel tot ontwikkeling van immuniteit waardoor oudere dieren de wormlast zelf onder controle kunnen houden. Wormbestrijding gaat dus niet zozeer om alle wormen uit te roeien, maar om wormbeheersing.

Lintworm
De lintworm bij schapen en geiten is de enige wormsoort die met het blote oog op de mest van vooral lammeren of jaarlingen kan worden gevonden. Op de keutels kunnen lintwormgeledingen aangetroffen worden. Losse geledingen zijn ongeveer één cm lange en enkele millimeters brede witte, bij verse mest nog beweeglijke stukjes “spaghetti”. Alhoewel de worm op de mest er vervaarlijk uitziet, veroorzaakt hij zelden gezondheidsproblemen. Verstopping van de darm wordt vrijwel nooit gezien. Ook groeivertraging is nooit aangetoond. Zo lang de dieren het goed blijven doen, is een behandeling onnodig. Behandelingen tegen lintworm zonder ziekteverschijnselen levert juist een extra risico op voor resistentie ontwikkeling tegen andere maagdarmwormen.

In de praktijk worden onderstaande fouten regelmatig gemaakt door schapenhouders:

Een duurzame bestrijding van wormen heeft de volgende pijlers:

Omweiden
Door middel van omweiden zorgt men ervoor dat op het moment dat de wormeieren in de mest zich hebben ontwikkeld tot infectieuze larven op het gras, de dieren niet meer op het perceel aanwezig zijn. Na 3 maanden niet beweiden is de weide schoon. Een effectief omweidschema bestaat uit telkens om de 3 (voor- en najaar) of 2 weken (zomer) verweiden naar een volgende wei waar tenminste drie maanden geen schapen of geiten hebben gelopen.

Wormgevoeligheid
Lammeren zijn gevoeliger voor worminfecties dan volwassen dieren, omdat zij nog geen volledige natuurlijke immuniteit hebben opgebouwd. Wormbestrijding moet er op gericht zijn om de jonge dieren te helpen een natuurlijke immuniteit op te bouwen. Al te rigoureus ontwormen van lammeren kan deze opbouw verstoren, waardoor de dieren ook op latere leeftijd vatbaar blijven voor wormbesmettingen.

Mestonderzoek
Mestonderzoek wijst in veel gevallen (maar niet álle gevallen!) uit of dieren wormen hebben, met welke soorten en hoe hoog de wormlast is. Mestonderzoek geeft alleen in combinatie met ziekteverschijnselen of het klinische beeld aanwijzing dat eventuele problemen veroorzaakt worden door wormen. Bovendien is mestonderzoek onmisbaar om vast te stellen of het gebruikte wormmiddel heeft gewerkt, of er dus geen resistentie is. Het is een praktisch hulpmiddel, aanvullend op het dagelijkse management van de schapen en geiten. En bij het toezicht van de dieren, hoe eenvoudig is het niet om snel een mestmonster te nemen en gelijk even te onderzoeken? Na enige oefening kan het mestonderzoek tot routine worden en waardevolle informatie geven wat veel leed én geld kan besparen en resistentie voorkomen.
Zelf mestonderzoek doen is goed te leren! Schapenhouders die zelf mest onderzoeken en wormeieren daadwerkelijk zíen, weten meer van wormen en hun cyclus. Ze weiden de dieren bewuster om, ontwormen minder vaak, hebben minder werk, minder zorgen en minder verliezen. Met minder ontwormen wordt bij de lammeren een goede weerstand opgebouwd tegen wormen leidend tot sterkere volwassen schapen.
Het is altijd zinvol om mestonderzoek te doen. Kan het niet zelf gedaan worden, dan zijn er tal van mogelijkheden om mest te laten onderzoeken. Dit kan door de dierenarts, een gespecialiseerd laboratorium of misschien wel door een ervaren collega schapenhouder.

Ontwormen
Als omweiden en andere maatregelen onvoldoende zijn, kunnen schapen worden ontwormd. Er zijn verschillende wormmiddelen in Nederland geregistreerd. Tegen verschillende wormmiddelen zijn verschillende wormsoorten resistent. Wormmiddelen moeten daarom zo weinig mogelijk worden gebruikt en liefst alleen op geleide van mestonderzoek. Meer informatie hierover is te vinden op de website www.wormenwijzer.nl. Deze site geeft uitgebreide informatie over de wormbestrijding bij
schapen, inclusief een beslisboom.
Belangrijk is een juiste dosering van het wormmiddel. Bepaal het juiste gewicht. Onderdosering werkt de ontwikkeling van resistentie in de hand. Geef liever iets te veel dan te weinig.

Maar hoe gaan we de resistentie van wormmiddelen dan tegen?

 

Praktische toepassing van de principes

De te volgen aanpak is sterk afhankelijk van de beschikbaarheid van veilige weides.

 

In het voorjaar gaan de ooien en lammeren bij voorkeur naar buiten op schoon, veilig weiland (zie onder veilige weides). Minimaal 10 dagen voordat de dieren naar buiten gaan (alle wormeieren die nog in het darmkanaal zaten blijven zo op stal) wordt 95-98% van de ooien ontwormd met een middel uit groep 3 of eventueel een middel uit groep 2. Kies als niet te behandelen ooi(en), oudere wel doorvoede ooien, met een éénling uit. Als er minder dan 20 ooien zijn, dan wordt 1 van de dieren pas één week na buiten gaan ontwormd. Dus bij groepen groter dan 20 ooien wordt 2-5% niet behandeld, terwijl bij groepen kleiner dan 20 één dier in eerste instantie niet wordt behandeld maar pas een week na uitscharen.
Probeer de ooien met lammeren tot eind juni om de drie weken te verweiden naar een veilige weide. De lammeren zullen slechts weinig wormen opnemen. Bij bedrijven die deze mogelijkheid hebben kan dan zelfs het ontwormen bij het aflammeren achterwege blijven.

 

Wormbestrijding bij voldoende veilige weides
Indien mogelijk, verweid tussen begin mei en begin juli de lammeren (en ooien) steeds binnen 3 weken naar weides waar tenminste 3 maanden geen schapen of geiten gelopen hebben. Van begin juli tot begin september, verweid de gespeende lammeren steeds binnen 2 weken. Als lammeren inderdaad consequent binnen de bovengestelde periodes naar veilig land verweid kunnen worden, is het waarschijnlijk niet nodig ze te ontwormen. Doe in ieder geval rond 1 juli mestonderzoek bij lammeren.

Wormbestrijding bij onvoldoende schone weides
Ook als het niet mogelijk is om lammeren steeds om te weiden naar schoon of veilig land is het zaak om het ontwormen zo veel mogelijk te beperken en alleen te behandelen als het nodig is. Dit is alleen vast te stellen via mestonderzoek. Goede momenten om mestonderzoek te doen zijn 3 tot 4 weken nadat ze in een verdachte wei zijn uitgeschaard. Als volgens mestonderzoek ontwormen nodig is, behandel dan 95 – 98 % van de lammeren waarbij u de beste en zwaarste dieren onbehandeld laat. Gebruik een middel uit groep 2 of 3. Als ontwormen niet nodig is dan 2 – 3 weken later nogmaals mestonderzoek doen.